© 2023 բոլոր իրավունքները պաշտպանված են
ՀՈԳԵՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՅԱՑՔ․ ՀԱՐՑԱԶՐՈՒՅՑ ՍԵՐԺ ՄՈՍԿՈՎԻՉԻ ՀԵՏ
18 հուլիս, 2022 │ 08։53
Խնդիրը փոքրամասնություններին ու զանգվածներին միասին գործելու մղելն է: Սա ամենադժվար երևույթն է` փոքրամասնությունների և զանգվածների այս արտահայտման ապահովումը։ Թերևս հեղափոխությունն է այս արտահայտման օրինակը, և մեկը, ով զբաղվում է, օրինակ, քաղաքական գործողությամբ, պետք է նկատի ունենա այդ խնդիրը։ Ընտրությունների ժամանակ դուք ունեք փոքրամասնություն, որն իրենից ներկայացնում է կուսակցություն զանգվածին դեմ հանդիման, ու եթե նույնիսկ հաշվի ես առնում լրատվամիջոցները և այլն, արդյունքը երաշխավորված չէ։
Ըստ Ձեզ՝ ի՞նչ է նշանակում «հաղորդակցություն» տերմինը: Ի՞նչ կասեք այս հայեցակարգի մասին:
–Խոսքը վերաբերում է փոխազդեցություններին, որոնք համընդհանուր են, բայց այս դեպքում՝ անհեթեթություն է: Դա մեր մշակույթում է և աննախադեպ կարևորություն է ստացել, միգուցե շատ բազմակողմանի բնույթ ունենալու պատճառով, անտեսանելի, ավանդույթների մեջ չներգրավված, բայց որպես երևույթ տեսանելի դարձած:
Ինչպե՞ս եք գնահատում լարվածություն հասկացությունը հաղորդակցության հետ կապված (Ես մտածում եմ Գյոթեի իմպերատիվի մասին, որը մեջբերում եք «Զանգվածների դարաշրջանը, փոքրամասնությունների դարը» թեմայով հոդվածում՝ որպես հարգանքի տուրք Ֆրանկո Կրեսպիին, նշելով՝ միակ ճշմարտությունը կլինի փոքրամասնություններինը, և որին ստիպում եք Հեգելն արձագանքի, ով խոսում է այդ նույն փոքրամասնությունների նկատմամբ կիրառվող բռնաճնշումների մասին։ Այնուհետև նաև նշում եք, որ «մեծամասնությունը ձգտում է սառեցնել և մենաշնորհել սոցիալական կյանքը»... Հետևաբար, փոքրամասնության փրկությունը կլիներ միայն նորարարությունը բռնության մեջ, որը անհանգստացնում և խախտում է սոցիալական աշխարհը):
–Առաջինը՝ ես երբեք չեմ ասել, որ փոքրամասնությունը կհարեր ճշմարտությանը կամ որ զանգվածները սխալվում են: Թյուր է կենտրոնանալ առարկաների և ոչ թե գործընթացների վրա: Ինձ հետաքրքրեցին գործընթացները (համապատասխանություն և նորարարություն)՝ երկու հիմնարար գործընթացներ սոցիալական հոգեբանությունում: Վերջինս միշտ շահագրգռված է եղել համապատասխանության գործընթացով, սակայն նորարարությունը կարող է դրսևորվել նաև մեծամասնության կողմից: Ավելի հեշտ է նորարարությունն ուսումնասիրել փոքրամասնությունների, քան մեծամասնությունների մակարդակով։ Ինչպես և ավելի հեշտ է գենետիկայում ուսումնասիրել դրոզոֆիլան, քան այլ օրգանիզմներ: Դա ավելի ակնհայտ է: Ես երբեք չեմ ասել, որ փոքրամասնությունը ճիշտ է, իսկ մեծամասնությունը՝ սխալ։
Բայց ճիշտ է նաև, որ հասարակությունը պետք է պահպանի. այն չի կարող զբաղվել նորարարությամբ դրանք չպահպանելով: Կարելի է ասել, որ մեծամասնությունն ավելի հավանական է, որ պահպանի, բայց բացառապես այդպես չէ։ Ասել է թե՝ նորարարության այս տեսություններում կարևոր է ոչ թե ով, այլ ինչը։ Մենք փոքրամասնությունների ազդեցության տեսություն չունենք։ Չկան փոքրամասնությունների կամ մեծամասնությունների ազդեցություններ. փոխարենը կա երկու գործընթաց՝ մի կողմից նորարարությունը, մյուս կողմից՝ համապատասխանությունը: Չեմ ուզում խորանալ սոցիալական հոգեբանության պատմության մեջ, բայց չափազանց մեծ նշանակություն է տրվել ով ինչի հաշվին։ Որովհետև հենց իրենք են շփոթեցնում գործընթացները «ազդեցություն» եզրույթի ներքո։
Բայց ճիշտ է նաև, որ հասարակությունը պետք է պահպանի. այն չի կարող զբաղվել նորարարությամբ դրանք չպահպանելով: Կարելի է ասել, որ մեծամասնությունն ավելի հավանական է, որ պահպանի, բայց բացառապես այդպես չէ։ Ասել է թե՝ նորարարության այս տեսություններում կարևոր է ոչ թե ով, այլ ինչը։ Մենք փոքրամասնությունների ազդեցության տեսություն չունենք։ Չկան փոքրամասնությունների կամ մեծամասնությունների ազդեցություններ. փոխարենը կա երկու գործընթաց՝ մի կողմից նորարարությունը, մյուս կողմից՝ համապատասխանությունը: Չեմ ուզում խորանալ սոցիալական հոգեբանության պատմության մեջ, բայց չափազանց մեծ նշանակություն է տրվել ով ինչի հաշվին։ Որովհետև հենց իրենք են շփոթեցնում գործընթացները «ազդեցություն» եզրույթի ներքո։
Փոքրամասնությունների և մեծամասնության այս փոխկախվածությունը, որն ընդգծում եք, հնարավոր դարձնո՞ւմ է հստակեցնել այսօրվա սոցիալական հոգեբանության առանձնահատկությունը: Արդյո՞ք հոգեսոցիալական հայացքը, որը Դուք ներկայացնում եք 1970 թվականից ի վեր, անխուսափելի կարգապահական նախադրյալ է մեր կարգապահության համար: Իսկ ինչպե՞ս։
–Միտքս այն է, որ փոխկախվածություն իսկապես կա, բայց ամենադժվար խնդիրը փոքրամասնություններին ու զանգվածներին միասին գործելու մղելն է: Սա ամենադժվար երևույթն է` փոքրամասնությունների և զանգվածների այս արտահայտման ապահովումը։ Թերևս հեղափոխությունն է այս արտահայտման օրինակը, և մեկը, ով զբաղվում է, օրինակ, քաղաքական գործողությամբ, պետք է նկատի ունենա այդ խնդիրը։ Ընտրությունների ժամանակ դուք ունեք փոքրամասնություն, որն իրենից ներկայացնում է կուսակցություն զանգվածին դեմ հանդիման, ու եթե նույնիսկ հաշվի ես առնում լրատվամիջոցները և այլն, արդյունքը երաշխավորված չէ։ Հանրային կարծիքի ուսումնասիրմանն ուղղված հարցումները չեն կարող երաշխավորել արդյունքները, որտեղից էլ և հետաքրքրություն վերլուծության գործընթացի նկատմամբ:
- Ինձ հաճախ զարմացնում են լրատվամիջոցների մասին ընդհանուր դատողությունները և այլն։ Այստեղ, կարծում եմ, պետք է համոզիչ լինել: Պետք է հավատալ, իսկ հեռուստացույցը սարսափելի է:
- Երկրորդ՝ մոռանում ենք հաշվարկել, տեսնել, օրինակ, ինչպիսի՞ն է այս կամ այն մարդու վրա ազդեցության համամասնությունը և նրա տված ձայների տոկոսը։ Քանի որ դուք աշխատել եք Լը Պենի առաջխաղացման ուղղությամբ, տեսնում եք հսկայական տարբերությունը, բայց մենք շարունակում ենք կրկնել նույն բաները: Ինքնության և զանգվածի այս միավորումը մտածելու տեղիք է տալիս. դրա տեխնիկական լուծումը չկա: Եթե անգամ գործընթացները փոփոխվում են: Իմ տեղեկություններով, կա միայն մեկ քաղաքական գործիչ, ով մտածել է դրա մասին. Տրոցկին է ռուսական հեղափոխության պատմության մեջ:
Իրականում ես շատ ուշ եմ եկել սոցիալական հոգեբանության. մինչև 1964 թվականը, մինչև իմ թեզը, չգիտեի ինչ ասել է սոցիալական հոգեբանություն: Փարիզում էի և այլն, բայց ճամփորդելով... Կային որոշ ուսումնական ձեռնարկներ, որոնք ինձ քիչ ձանձրացնում էին: Կարդում էի, բայց ոչ այդքան շատ սոցիալական հոգեբանություն: Այնուամենայնիվ, ինձ զարմացրեց այն, որ կարող էին լինել հոգեսոցիալական տեսություններ, բայց չլինի հոգեսոցիալական աշխարհայացք:
Դիտարկենք երկու օրինակ. դրանցից մեկը Աշի գիտափորձն է։ Վերջինումս, երկրաչափական գծերի օգնությամբ, ունենք փոքրամասնություն և մեծամասնություն, որոնք ըստ Աշի անհավասար են, ընդ որում փոքրամասնությունը հավասար է մեկի: Այնուհետև կա ևս մեկ գիտափորձ մեծամասնության հետ, որը գործում է որպես հակաագենտ: Այս փորձերում, որոնք ապացուցում են համապատասխանությունը, մենք երբեք չենք բացատրում, թե ինչու դեռևս կան մարդկանց 66%-ը, ովքեր չեն համապատասխանում... Արդ, ես առաջ քաշեցի երկու հիմնավորում:
- Առաջինը՝ խոսում ենք տեղեկատվության մասին, ասում ենք՝ ճիշտ է, բայց երբեք չենք ասում՝ երկրաչափական գծեր են, այսինքն՝ գիտություն է, օբյեկտիվ է։ Սա ոչ միայն ճիշտ է, այլ օբյեկտիվ իրականություն է։
- Եվ երկրորդ գաղափարն այն է, որ այն օբյեկտիվ է, հետևապես ունի ազդեցություն, ներգործություն փորձարկվողների արձագանքի վրա: Եվ ես նույնիսկ մի փորձ արեցի, որը երբեք չհրապարակեցի, որովհետև այնքան էլ հետաքրքիր չէր, այլ ինքս ինձ համոզելու համար, որտեղ ես վերցրի նույն տողերը, բայց երկրաչափական գրքի վրա: Այնպես որ, եթե այդ տողերը ներկայացնեք երկրաչափության գրքի վրա, ավելի մեծ ազդեցություն կունենաք: Այսինքն այն սիմվոլացվում է։ Այս գծերը և մնացած բաները խորհրդանշում են գիտելիքը: Այս փորձի և այս 66%-ի հետ համեմատած, ովքեր չեն արձագանքում, մենք չենք դիտարկում ավելի լայն համատեքստ, մինչդեռ կա մի ակտոր, ով ներկա է գիտափորձում, բայց ում մասին չի հիշատակվում, այսինքն՝ հասարակությունը: Մեկնաբանումը կատարվում է միայն մեկ շրջանակում՝ հասարակությունից դուրս: Հետևաբար չկա հոգեսոցիալական տեսլական:
Եզրակացությունը հետևյալն է՝ ես հավատում եմ սոցիալական հոգեբանության ինքնավարությանը։ Չեմ կարծում, որ սոցիալական հոգեբանությունը հոգեբանական կամ սոցիալական հավելում է, ոչ էլ որ սոցիալական կամ հոգեբանական հավելում է: Կան sui generis երևույթներ, բայց սա sui generis տեսակետ է: Սկզբում այդպես էին մտածում և հետո մենք ընկանք ակադեմիական սահմանումների գիրկը, և վերջապես ակադեմիական, արվեստի, հետո գիտության տեսլականների մեջ... Պատմության տեսակետը կարևոր է, բայց սոցիալական հոգեբաններին այն չի հուզում. սոցիալական հոգեբանության պատմություն գոյություն չունի… Սկզբում սոցիալական հոգեբանությունը, այնուհանդերձ, շատ կարևոր և շատ ներկա հոգեսոցիալական տեսակետ էր:
Երկրորդ՝ պատմությունն այն է, ինչը կարող ենք անվանել գիտություն կարգի մասին: Կան կարգի սոցիոլոգիաներ՝ Դյուրկհայմի, Մարքսի մշակած սոցիոլոգիաները. կարգի խնդիրն այնտեղ կրկնվում է: Եվ հենց այս կարգի սոցիոլոգիայի շնորհիվ է, որ համապատասխանությունը դարձավ կարևոր (շեղումների նվազեցում, անորոշության նվազեցում. Շերիֆը մեկն էր, ում շատ էի հավանում, բայց պետք է ասել, որ երբ նա անում է այս փորձերը նորմերի վրա, նա նկատի էր ունենում անորոշությունների կրճատում): Եթե վերցնեմ, օրինակ, միջանձնային հարաբերությունների հոգեբանությունն ուսումնասիրող Հայդերին, ով տարբերում է հավասարակշռված հարաբերությունները, ապա, ըստ նրա, հարաբերությունները պետք է լինեն հավասարակշռված։ Անգամ սոցիալական հարաբերությունները դիտվում են ոչ թե նախնադարյան մի բան, այլ ֆիզիկական իրականության մեջ հավասարակշռության վերահաստատում, և դա շատ կարևոր է։
Ֆեստինգերի համար դա նույնպես կարևոր է: Քանի որ չեմ կարող որոշել ճշմարտությունը կամ ֆիզիկական ճշգրտությունը, անորոշության զգացում է առաջանում, ու ես դիմում եմ ուրիշին և նրա հետ ստեղծում սոցիալական հարաբերություններ: Կարծեք գոյություն ունի ընկալման կամ զգայական անբավարարություն...Սոցիալական համեմատություն ասվածը հենց սա է: Սոցիալական իրականությունը միշտ կարգուկանոն է հաստատում մի բանում, որը չունի: Հիմա ես չեմ պատրաստվում գիտության պատմություն կերտել, բայց ճշգրիտ գիտություններում շատ բաներ պայմանական են, մետրը և ժամանակի շատ այլ չափումներ իրականում սկզբից էլ պայմանական են եղել:
Այսպիսով, սոցիալական իրականությունը միշտ դիտվում է որպես մի բան, որը կապ ունի կարգի հետ, և անհատի հարաբերությունը սոցիալականի հետ վերաբերում է մի բանի, որը վերականգնում է կարգը (ինչպես դեվիանտը հետևում է խմբին. ճնշում միատեսակության նկատմամբ, հետևաբար՝ կոնֆլիկտի կրճատում): Կարծում եմ՝ սոցիալական հոգեբանությամբ հետաքրքրվելու դեպքում կա մի բան, որը կարևոր է՝ անհատն ու սոցիալականը հակասության մեջ են։ Դա խորքային երևույթ է: Անկրճատելի կամ, ամեն դեպքում, հաստատուն մի բան է։ Դյուրկայմը կարծում էր, որ սահմանադրական տարբերություն կա… Չի թվում, որ սահմանադրական տարբերություն կա: Ես կասեի նույնկերպ, ինչպես Դյուրկհայմն էր ասում՝ հարկադրանքը սահմանում է սոցիալականը, կոնֆլիկտը սահմանում է անհատի հարաբերությունը սոցիալականի հետ: Հետևապես, սոցիալական հոգեբանությունը, ըստ անհրաժեշտության, գիտություն է այս կոնֆլիկտայնության մասին, որին մենք փորձում ենք տիրապետել,հենց այդպես:
Հարցազրույցը վարել է Բիրգիտա Օրֆալին Սերժ Մոսկովիչի հետ, 2005 թվականի հունվար
Հրատարակվել է Hermès, La Revue 2005/1 (n° 41) ամսագրում, էջ՝ 17- 24
© «Բայազետ» կենտրոն։ Բոլոր իրավունքները պաշտպանված են։