ՆԵՎՐՈՏԻԿ ՄԱՐԴԻԿ ԱՌԱՎԵԼ ՀԱԿՎԱԾ ԵՆ ԲՈՂՈՔԵԼ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՊԵՏՈՒԹՅՈՒՆԻՑ
Երկու տասնամյակ շարունակ սոցիալական շարժունակությունը բրիտանական քաղաքականության գլխավոր մտահոգությունն էր: Հնարավորությունների հավասարության բարձրացումը՝ կուսակցական-քաղաքական դաշտի համար ընդհանուր նպատակ է եղել, որը դիտակրվել է մարդկանց կյանքի միջև աճող անհավասարության համատեքստում: Քաղաքական գործիչները ևս համաձայնել են, որ կրթական քաղաքականությունը որոշիչ նշանակություն ունի այս նպատակին հասնելու համար, այդ իսկ պատճառով սոցիալական շարժունակությանը Թոնի Բլեերի, Գորդոն Բրաունի, Դեյվիդ Քեմերոնի, Նիկ Քլեգի և Թերեզա Մեյի ելույթների հիմք են դարձել:
Մեր վերլուծության մեջ սոցիալական շարժունակությունը դիտարկում ենք սոցիալական դասի տեսանկյունից և հստակ տարբերակում ենք բացարձակ և հարաբերական շարժունակության ցուցանիշները։ Բացարձակ ցուցանիշները վերաբերում են այն մարդկանց խմբին, որոնք տեղափոխվել են դասային դիրքեր՝ գերազանցելով իրենց ծնողների դիրքերին՝ կլինի դա դրական, թե բացասական առումով։ Հարաբերական ցուցանիշները համեմատում են տարբեր դասակարգային ծագում ունեցող անհատների՝ այլ դասային «նպատակակետում» հայտնվելու շանսերի հետ:
Չնայած այն ամենի, ինչ լայնորեն տարածվում է մամուլում, հիմնականում՝ տնտեսագետների ուսումնասիրությունների արդյունքները (հաճախ թյուրըմբռնված), ըստ որոնց Բրիտանիայում սոցիալական շարժունակությունը անկում չի ապրում։ Սերունդների միջև դասային շարժունակության բացարձակ տեմպերը կայուն է մնացել առնվազն Երկրորդ համաշխարհային պատերազմից հետո ընկած ժամանակահատվածում: Այն, որ տղամարդիկ և կանայք այսօր կարող են գտնվել դասային տարբեր պաշտոններում, նույնքան հավանական է, որքան իրենց ծնողներինը՝ 1950-ականներին:
Ըստ էության, սոցիալական շարժունակության հարաբերական ցուցանիշները նույնպես կայուն են. առնվազն վերջին կես դարում, ծնողների և երեխաների միջև դասակարգային դիրքերին բնորոշ «կպչունությունը» քիչ է փոխվել: Իսկ «հեռահար» շարժունակության դեպքում, ասենք, բանվոր դասակարգի ստորին շերտի և մասնագիտական աշխատանքով զբաղվողների միջև, առկա են հարաբերական հնարավորությունների ծայրահեղ անհավասարություններ:
Մեր արդյունքները ցույց են տալիս, որ առավել բարձր կառավարչական և մասնագիտական պաշտոններ զբաղեցնող ծնողների երեխաները 20 անգամ ավելի հաճախ են հայտնվում նման պաշտոններում, քան բանվոր դասակարգի ծնողների երեխաները։
Անկախ այն բանի, թե ինչ են պնդում զեկույցներում, որոնցից են Սոցիալական շարժունակության հանձնաժողովի զեկույցները, Մեծ Բրիտանիան չի համարվում ցածր շարժունակությամբ հասարակություն։ Եվրոպական երկրներում բացարձակ դասային շարժունակության ցուցանիշները շատ նման են։ Իսկ ինչ վերաբերում է հարաբերական ցուցանիշներին, Բրիտանիան արևմտասկանդինավյան այն երկրներից մեկն է, որոնք իրենց դասային կառույցներում ցույց են տալիս համեմատաբար բարձր շարժունակություն։
Սրա պատճառներից մեկը այն է , որ Բրիտանիայում կրթությունը չի համարվում մարդկանց ճակատագիր համեմատած Գերմանիայի։ Գերմանիայում և մի շարք այլ արևմտյան-կենտրոնական Եվրոպայի երկրներում կրթական համակարգը խիստ շերտավորված է՝ դպրոցների վաղ ընտրությամբ։ Քանի որ սերտ կապ կա ֆորմալ կրթական որակավորման և աշխատանքի հնարավորությունների միջև, կրթական անհավասարությունները վերածվում են աշխատաշուկայի անհավասարությունների: Այնտեղ, որտեղ գերիշխում է նման «հավատարմագրվածությունը», կրթությունը կարող է ոչ միայն աղբյուր, այլ նաև խոչընդոտ հանդիսանալ սոցիալական շարժունակության համար։
Ոչ լավագույն հավասարեցնողը
Կրթությունը «լավագույն հավասարեցնողը» չէ, այն ունակ է խզել անհավասարության պայմանները։ Հարուստ տնտեսական, սոցիալական և մշակութային ռեսուրսներ ունեցող ծնողները կօգտագործեն դրանք անհրաժեշտության դեպքում՝ իրենց երեխաներին մրցակցային առավելություն տալու համար։
Բացի այդ, պարզվում է, որ հետագա կրթությունը կամ ուսուցումը ողջ կյանքի ընթացքում ավելի շատ խթանում է անշարժությունը, քան շարժունակությունը։ Ինչպես ցույց է տալիս իմ հետազոտությունը, այն հիմնականում «երկրորդ հնարավորություններ» է տալիս ավելի հարուստ ծագում ունեցողներին, որոնց հիմնական կրթությունը բավարար երաշխիք չի տվել, որ նրանք կկարողանան պահպանել իրենց ծնողական դիրքը: Այն հիմնականում ծառայում է դեպի վայրընթաց շարժունակությունը կանխելուն։
Սոցիալական շարժունակության հարաբերական ցուցանիշները հավասարեցնելու եղանակներից մեկն այն է, որ գործատուները մշակեն ներքին առաջխաղացման և վերապատրաստման քաղաքականություն՝ որպեսզի կարողանան օգտագործել իրենց աշխատուժի մեջ առկա կրթական «վատնած տաղանդները» և լիարժեք օգտագործել դրանք:
Բայց բոլոր հասարակություններում, որտեղ կա կապիտալիստական շուկայական տնտեսություն, ամուսնական ընտանեկան համակարգ և լիբերալ-դեմոկրատական քաղաքականություն, կարող է շարժունակության հնարավորությունների հավասարեցման աստիճանի սահման գոյություն ունենալ։ Քանի որ այս սահմանը մոտենում է, հետագա հավասարեցմանն ուղղված քաղաքականություններին դրանք գնալով ավելի կկրճատվեն, և սոցիալական շարժունակությունը կդադարի լինել քաղաքական կոնսենսուսի գերակայություն:
Թարգմանիչ՝ Սոնա Գևորգյան
Խմբագիր՝ Գոհար Աբրոյան