Մտածողության 5 տարածված սխալներ, որոնք խանգարում են ճիշտ որոշումներ կայացնել

2. Խուսափում ձախողումից
Ըստ այս մտածողության վրիպանքի` մենք ձախողումից խուսափելը ակնհայտորեն գերադասում ենք որևէ կոնկրետ հաջողություն գրանցելուց։ Հետազոտությունները ցույց են տվել, որ եթե ինչ-որ մեկը ձեզ տա 10 դոլար, դուք քիչ բավարարվածություն կզգաք, բայց եթե կորցնեք 10 դոլար` կունենաք ավելի մեծ կորստի զգացում:

Ձախողումից խուսափելու մեր հակվածությունը ստիպում է մեզ հիմար որոշումներ կայացնել և փոխել մեր վարքագիծը՝ պարզապես պահպանելու համար այն, ինչ մենք արդեն ունենք:Մեր ուղեղը ծրագրավորված է պաշտպանելու այն ամենը, ինչ մեզ է պատկանում, և դա կարող է պատճառ հանդիսանալ, որ մենք մեր ունեցածը սխալմամբ ավելի լավը համարենք այն ամենից, ինչ կարող ենք ձեռք բերել:

Օրինակ` դուք նոր կոշիկներ եք գնում, սակայն դա ձեզ առանձնապես մեծ ուրախություն չի պարգևում: Այնուամենայնիվ, նույնիսկ եթե դուք չեք էլ հագնում այդ կոշիկները, դրանք մի քանի ամիս անց վերադարձնելը կարող է Ձեզ աներևակայելի ցավ պատճառել։ Դուք չեք հագնում այդ կոշիկները, սակայն ինչ-ինչ պատճառներով պարզապես չեք կարողանում դրանցից բաժանվել:

Նույն կերպ կարող եք թեթևակի ուրախություն զգալ, երբ աշխատանքի գնալիս սլանում եք կանաչ լույսի ներքո, բայց մեծ զայրույթ կզգաք, երբ Ձեր դիմացի մեքենայի պատճառով Դուք բաց թողնեք այդ նույն կանաչ լույսի ներքո մեքենան վարելու հնարավորությունը։

3. Հասանելիության էվրիստիկա
Հասանելիության էվրիստիկան վերաբերում է այն տարածված սխալին, որը թույլ է տալիս մեր ուղեղը, ենթադրելով, որ եթե օրինակը հեշտ է մտաբերել, ապա այն պետք է որ մեր ունեցած ինֆորմացիայի ամենակարևոր և առաջնային մասը լինի։

Օրինակ, Հարվարդի համալսարանում Սթիվեն Փինքերի հետազոտությունը ցույց է տվել, որ մենք այժմ ապրում ենք պատմական ամենախաղաղ ժամանակաշրջանում: Այս պահին ավելի շատ մարդիկ են ապրում խաղաղ պայմաններում, քան երբևէ: Սպանությունների, բռնաբարությունների, սեռական ոտնձգությունների և երեխաների նկատմամբ բռնությունների թիվը նվազում է:

Մարդկանց մեծ մասը ապշում է, երբ լսում է այս վիճակագրության մասին: Ոմանք դեռ հրաժարվում են հավատալ դրան։ Եթե սա պատմության մեջ ամենախաղաղ ժամանակն է, ինչո՞ւ են այս պահին այդքան շատ պատերազմներ ընթանում, ինչո՞ւ եմ ես ամեն օր լսում բռնաբարությունների, սպանությունների և հանցագործությունների մասին: Ինչո՞ւ են բոլորը խոսում այդքան ահաբեկչության և ավերածությունների մասին: Հենց սա էլ կոչվում է հասանելիության էվրիստիկա։

Հարցն այն է, որ մենք ոչ միայն ապրում ենք պատմության ամենախաղաղ ժամանակաշրջանում, այլև պատմության ամենալուսաբանվող ժամանակաշրջանում: Ցանկացած աղետի կամ հանցագործության մասին տեղեկատվությունը ավելի լայն տարածում ունի, քան երբևէ: Ինտերնետում արագ որոնումը թույլ կտա ավելի շատ տեղեկություններ ստանալ վերջերս տեղի ունեցած ահաբեկչության մասին, քան որևէ թերթ կարող էր հաղորդել 100 տարի առաջ:

Վտանգավոր իրադարձությունների ընդհանուր տոկոսը նվազում է, սակայն դրանցից որևէ մեկի մասին լսելու հավանականությունը մեծանում է: Եվ քանի որ այս իրադարձությունների մասին տեղեկատվությունը հեշտությամբ հասանելի է մեզ, մեր ուղեղը ենթադրում է, որ դրանք տեղի են ունենում ավելի մեծ հաճախականությամբ, քան իրականում։

Մենք գերագնահատում և գերարժեվորում ենք այն ամենի ազդեցությունը, ինչը հեշտությամբ ենք մտաբերում, և թերագնահատում և թերարժեվրում ենք այն իրադարձությունների տարածվածությունը, որոնց մասին տեղյակ չենք:

4. Խարսխի էֆեկտ
Իմ քաղաքին մոտ կա սննդի կետ, որը հայտնի է յուրահատուկ բուրգերների և պանրի տեսականիով: Ճաշացանկում նրանք շատ համարձակորեն նշում են. «Մեկ բուրգերում տարբեր տեսակի պանրի քանակը սահմանափակվում է վեցով»։

Իմ առաջին միտքը հետևյալն է. «Այ քեզ աբսուրդ։ Ո՞վ է վեց տեսակի պանրով բուրգեր պատվիրում»:

Իմ երկրորդ միտքը. «Ո՞ր վեցն եմ ես ընտրելու»։

Ես չէի գիտակցում, թե որքան խորամանկ են սննդի կետի սեփականատերերը, մինչև որ իմացա խարսխման էֆեկտի մասին: Հասկանո՞ւմ եք, սովորաբար ես իմ բուրգերի համար ընդամենը մի տեսակի պանիր էի ընտրում, բայց երբ ճաշացանկում կարդացի «Մեկ բուրգերում տարբեր տեսակի պանրի քանակը սահմանափակվում է վեցով», միտքս կենտրոնացավ 6 թվի վրա։

Մարդկանց մեծամասնությունը չի պատվիրի վեց տեսակի պանիր, բայց այս հնարքը բավական է միջինը մեկ կտորից մինչև երկու կամ երեք կտոր պանիր պատվիրելու և յուրաքանչյուր բուրգերին մի քանի լրացուցիչ դոլար ավելացնելու համար: Դուք ներս եք մտնում սովորական պատվեր կատարելու մտքով, դուրս գալիս մտածելով, թե ինչպես ստացվեց, որ մեկ բուրգերի դիմաց վճարեցիք 14 դոլար։

Այս էֆեկտը կրկնօրինակվել է գիտական հետազոտությունների լայն շրջանակում և առևտրային միջավայրերում: Օրինակ, բիզնեսի սեփականատերերը պարզել են, որ եթե ասեք` «Սահմանափակում. 12-ը մեկ հաճախորդի համար», ապա մարդիկ կգնեն երկու անգամ ավելի շատ ապրանք, քան «առանց սահմանափակումների»:

Հետազոտություններից մեկում կամավորներին խնդրել են գուշակել ՄԱԿ-ում աֆրիկյան ազգերի տոկոսը: Սակայն, նախքան կռահելը, նրանք պետք է անիվ պտտեին, որը կանգնում էր կամ 10 կամ 65 թվի վրա: Երբ կամավորներին ընկնում էր 65-ը, միջին արդյունքը կազմում էր մոտ 45 տոկոս: Երբ կամավորին ընկնում էր 10 թիվը, միջին գնահատականը կազմում էր մոտ 25 տոկոս: Այս 20 նիշանոց միջակայքը ավելի բարձր կամ ավելի ցածր թվի վրա կենտրոնանալու արդյունք էր:

Թերևս ամենահայտնի միջավայրը, որտեղ դուք առնչվում եք խարսխման էֆեկտի հետ, գնագոյացումն է: Եթե նոր ժամացույցի գինը 500 դոլար է, դուք կարող եք այն չափազանց թանկ համարել ձեր բյուջեի համար: Այնուամենայնիվ, եթե մտնեք խանութ և առաջին անգամ տեսնեք 5000 դոլար արժողությամբ ժամացույց տաղավարի առջևի մասում, տաղավարի անկյունում դրված 500 դոլար արժողությամբ ժամացույցը հանկարծ կսկսի բավականին խելամիտ թվալ: Շատ թանկարժեք ապրանքներ վաճառելիս կազմակերպությունների հիմնական նպատակը ոչ այդքան դրանց վաճառքի մեծ ծավալ ապահովելն է, այլ դրանց միջոցով ձեր մտածելակերպի վրա ազդելը` որպեսզի միջին գին ունեցող ապրանքները ձեզ թվան ավելի էժան, քան կթվային առանց այս հնարքը կիրառելու։

5. Սեփական տեսակետի հաստատման հակում
Վերը նշվածների նախահայրը: Մտածողության այս վրիպանքը վերաբերում է մեր համոզմունքները հաստատող տեղեկություններ փնտրելու և հավանություն տալու մեր տեսակետին, միևնույն ժամանակ անտեսելով կամ արժեզրկելով մեր համոզմունքներին հակասող տեղեկությունները: Օրինակ, Ա մարդը կարծում է, որ կլիմայի փոփոխությունը լուրջ խնդիր է, և նա միայն փնտրում և կարդում է պատմություններ շրջակա միջավայրի պահպանման, կլիմայի փոփոխության և վերականգնվող էներգիայի մասին: Արդյունքում, Ա մարդը շարունակում է հաստատել և պաշտպանել իր ներկայիս համոզմունքները:

Միևնույն ժամանակ, Բ մարդը չի կարծում, որ կլիմայի փոփոխությունը լուրջ խնդիր է, և նա միայն փնտրում և կարդում է պատմություններ, որոնք խոսում են այն մասին, որ կլիմայի փոփոխությունը առասպել է, որ գիտնականները սխալ են և մեզ բոլորիս խաբում են: Արդյունքում Բ մարդը շարունակում է հաստատել և պաշտպանել իր ներկայիս համոզմունքները:

Ձեզ մտափոխելն ավելի դժվար է, քան կարող է թվալ: Որքան ավելի հավատացած եք, որ ինչ-որ բան գիտեք, այնքան ավելի շատ եք զտում և անտեսում ձեր համոզմունքներին հակասող տեղեկությունները։

Մտածողության այս վրիպանքը կարող է վերաբերվել ցանկացած ոլորտի: Եթե դուք Honda Accord եք գնել և կարծում եք, որ դա շուկայում լավագույն մեքենան է, ապա բնականաբար կկարդաք ցանկացած հոդված, որը գովաբանում է մեքենան: Մինչդեռ, եթե մեկ այլ ամսագիր մեկ այլ մեքենա է նշում որպես տարվա լավագույն ընտրություն, դուք պարզապես կհրաժարվեք դա ընդունել և կենթադրեք, որ տվյալ ամսագրի խմբագիրները սխալ պատկերացումներ ունեն կամ հիմնվում են բոլորովին այլ բանի վրա։

Մենք սովոր չենք որևէ հարցի շուրջ համոզմունք ձևավորելուն, և ապա դրա ճշմարտացիությունը ժխտող տարբեր ուղիներ փորձարկելուն։ Փոխարենը, շատ ավելի հավանական է, որ մենք ձևավորենք որևէ համոզմունք, ենթադրենք, որ դա ճիշտ է, և միայն փնտրենք և հավատանք այն տեղեկատվությանը, որը հաստատում է այն: Մարդկանց մեծ մասը ցանկանում է ոչ թե նոր բան իմանալ, այլ վերահաստատել իմացածը։

Ի՞նչ կարող ենք եզրակացնել
Երբ հասկանաք այս ընդհանուր մտածողության վրիպանքներից մի քանիսը, ձեր առաջին պատասխանը կարող է լինել հետևյալը. «Ինչպե՞ս կարող եմ խանգարել իմ ուղեղին անել այս ամենը»։ Լավ հարց է, բայց ամեն ինչ ավելի բարդ է, քան կարող է թվալ: Այս վրիպումները ուղեղի սխալ աշխատանքի նշան համարելու փոխարեն ավելի լավ է դրանք դիտարկել որպես ապացույց, որ ձեր ուղեղի դյուրանցումները բոլոր դեպքերում չէ, որ օգտակար են: Առօրյա կյանքի բազմաթիվ ոլորտներ կան, որտեղ վերը նշված մտավոր գործընթացները աներևակայելիորեն օգտակար են: Հավատացեք, այս մեխանիզմները կարևոր են ուղեղի աշխատանքի համար։ Խնդիրն այն է, որ մեր ուղեղն այնքան լավ է կատարում այդ գործառույթները, այնքան արագ և հեշտությամբ է դրանք գործի դնում, որ ստացվում է այնպես, որ մենք դրանք օգտագործում ենք այնպիսի իրավիճակներում, երբ դրանք մեզ օգուտ չեն բերում:
Նման դեպքերում իրավիճակի սթափ գնահատումը հաճախ մեր լավագույն բարեկամն է: Հուսով ենք, որ այս հոդվածը կօգնի ձեզ հաջորդ անգամ հայտնաբերել ձեր արած սխալները։