© 2023 բոլոր իրավունքները պաշտպանված են
Ձախակողմյանները՝ XX-ից XXI-րդ դար. էդգար Մորեն
Ձախակողմյանները՝ XX-ից XXI-րդ դար. էդգար Մորեն
22 մարտ, 2023 │թարգմանիչ Հռիփսիմե Դայան, խմբագիր Ստելլա Շահինյան
Արդյոք կա՞ ձախակողմյանի գաղափար, ընդհանուր հատկանիշ, որն անցնում է ձախակողմյանների միջով: Եթե կարելի է ասել՝ «ես ձախակողմյան եմ», ապա դա ենթադրում է, որ ձախակողմյանը ներկայացնող բոլոր դիրքորոշումներոււմ կա մեկ կամ մի քանի ընդհանուր կետ, նույնիսկ եթե, ակնհայտորեն, կան ներքին մեծ տարբերություններ, որոնք թույլ են տալիս տեղ գտնի քննադատությունն ու ինքնաքննադատությունը։
Ժիլ Դելանոյ. Ձեր «Ինքնաքննադատություն» (Autocritique) գրքից ի վեր՝ մենք մեզ ձախակողմյաններին ենք դասում. թերևս պետք է արձանագրենք, որ ձախակողմյանների շարքերում, ինչպես և աջակողմյանում, կան իրավունքներ. ոչ բոլոր աջակողմյաններն էին ռասիստ, օրինակ: Բայց եկեք սկսենք նայելով, թե արդյոք կա ձախակողմյանի գաղափար, ընդհանուր հատկանիշ, որն անցնում է ձախակողմյանների միջով: Եթե կարելի է ասել՝ «ես ձախակողմյան եմ», ապա դա ենթադրում է, որ ձախակողմյանը ներկայացնող բոլոր դիրքորոշումներոււմ կա մեկ կամ մի քանի ընդհանուր կետ, նույնիսկ եթե, ակնհայտորեն, կան ներքին մեծ տարբերություններ, որոնք թույլ են տալիս տեղ գտնի քննադատությունն ու ինքնաքննադատությունը։
Ի՞նչ է ձեռք բերվել «Ինքնաքննադատություն»-ից (1959) հետո, ի՞նչ ձեռք չի բերվել՝ լինի դա պատմական վերածննդի արդյունք, ինչպիսին մաոիզմն է, լինի «Ինքնաքննադատության»-ն ուղղված քննադատական հայացքները, որոնք մնացին միաժամանակ մոռացված և ներգործող: Այս դիրքորոշումներում մտաբերում եմ «ճիշտ դիրքորոշման» հետ կապված ցանկացած էական գաղափարական տարբերության դատապարտումը, ընդհուպ մինչև քաղաքականապես ճիշտը, որը "langue de bois"-ի, կամ "novlangue"-ի մեղմ, բայց նորացված արտահայտումն է: Ինչպե՞ս կարող ենք պատկերացնել ձախակողմյաններին, որոնք ոչ միայն առաջադեմ են, այլև ընթացքի մեջ են գտնվում։
Ի՞նչ է ձեռք բերվել «Ինքնաքննադատություն»-ից (1959) հետո, ի՞նչ ձեռք չի բերվել՝ լինի դա պատմական վերածննդի արդյունք, ինչպիսին մաոիզմն է, լինի «Ինքնաքննադատության»-ն ուղղված քննադատական հայացքները, որոնք մնացին միաժամանակ մոռացված և ներգործող: Այս դիրքորոշումներում մտաբերում եմ «ճիշտ դիրքորոշման» հետ կապված ցանկացած էական գաղափարական տարբերության դատապարտումը, ընդհուպ մինչև քաղաքականապես ճիշտը, որը "langue de bois"-ի, կամ "novlangue"-ի մեղմ, բայց նորացված արտահայտումն է: Ինչպե՞ս կարող ենք պատկերացնել ձախակողմյաններին, որոնք ոչ միայն առաջադեմ են, այլև ընթացքի մեջ են գտնվում։
ֆրանսերենից
Ստեղծել նոր կենսաձև․ Սերժ Մոսկովիչի
Սերժ Մոսկովիչին ամենօրյա ազդեցություն ունեցող տեսությունների կերտողն է. մտաբերելով ակտիվ փոքրամասնությունների տեսությունը (՛՛Psychologie des minorities actives,՛՛ 1979), որոնք հանդիսանում են սոցիալական զարգացման շարժիչ ուժը․․․
Էդգար Մորեն. Բավականին ուշ ձեռք բերվածը ստալինյան կոմունիզմի վրա հիմնված ողջ առասպելաբանության ինքնաոչնչացումն էր, և եթե մաոիզմի, կաստրոիզմի մեջ այս առասպելաբանության վերածնունդները եղան, մի բան ձեռք բերվեց 1989 թվականից հետո. այսպես կոչված իրական սոցիալիստական հասարակությունը սոցիալիստական համակարգ չէ, այն հասարակություն չէ, որը հիմնված է աշխատավորների իշխանության վրա։ Մյուս կողմից, այլևս չկա «իրական սոցիալիզմի» քաղաքական կամ տնտեսական մոդելը։ Վերջինս փլուզվեց, կործանվեց կոմունիստ առաջնորդների կողմից. 1989-ից հետո նույն այդ կոմունիստ առաջնորդները հավատում էին, որ իրենց հիպերբյուրոկրատացված հասարակությունից հետո, փրկություն գտնել «Չիկագոյի տղաներին»դիմելով, որոնք, անժամանակ հավատալով, որ կբերեն ազատ մրցակցություն, ազատ շուկա, բերեցին տնտեսական անարխիա, որը ծառայեց մաֆիաներին և անասելի կոռուպցիային:
2007 թվականի նախագահական ընտրությունների երեք տրոցկիստ թեկնածուների պաստառներից ոչ մեկում նշված չէր «հեղափոխություն» բառը։ Տնտեսական մոդել չի առաջարկվում։ Կաստրոյի մոդելն անհետացել է. չինական մոդելը դարձել է զուտ կապիտալիստական։ Առկա է տոտալ փլուզում: Այն, ինչը նախկինում ձախակողմյան հեղափոխական էր, այն, ինչն այսօր կոչվում է ձախակողմյանի ձախակողմյան, սահմանափակվում է դատապարտելով. անշուշտ, արդարացիորեն դատապարտում է կապիտալիստական համաշխարհային շուկան: Անցած նախագահական ընտրությունների լավագույն կարգախոսը Բեզասնոյի կարգախոսն էր. «Մեր կյանքն ավելին արժե, քան նրանց շահույթը»: Կա այս պախարակումը, բայց և բարձրաձայնելու անկարողություն՝ տնտեսական, հասարակական կազմակերպվածության, քաղաքական մակարդակով: Կարծում եմ, այսպես կոչված կոմունիստական մոդելի մահը ձեռք բերվեց ոչ թե շահագրգիռ կողմերի ինտելեկտուալ խորաթափանցության, այլ ստալինյան, բրեժնևյան, լենինյան մոդելի փլուզման շնորհիվ։
2007 թվականի նախագահական ընտրությունների երեք տրոցկիստ թեկնածուների պաստառներից ոչ մեկում նշված չէր «հեղափոխություն» բառը։ Տնտեսական մոդել չի առաջարկվում։ Կաստրոյի մոդելն անհետացել է. չինական մոդելը դարձել է զուտ կապիտալիստական։ Առկա է տոտալ փլուզում: Այն, ինչը նախկինում ձախակողմյան հեղափոխական էր, այն, ինչն այսօր կոչվում է ձախակողմյանի ձախակողմյան, սահմանափակվում է դատապարտելով. անշուշտ, արդարացիորեն դատապարտում է կապիտալիստական համաշխարհային շուկան: Անցած նախագահական ընտրությունների լավագույն կարգախոսը Բեզասնոյի կարգախոսն էր. «Մեր կյանքն ավելին արժե, քան նրանց շահույթը»: Կա այս պախարակումը, բայց և բարձրաձայնելու անկարողություն՝ տնտեսական, հասարակական կազմակերպվածության, քաղաքական մակարդակով: Կարծում եմ, այսպես կոչված կոմունիստական մոդելի մահը ձեռք բերվեց ոչ թե շահագրգիռ կողմերի ինտելեկտուալ խորաթափանցության, այլ ստալինյան, բրեժնևյան, լենինյան մոդելի փլուզման շնորհիվ։
ֆրանսերենից
Հոգեսոցիալական հայացք․ Սերժ Մոսկովիչի
Խնդիրը փոքրամասնություններին ու զանգվածներին միասին գործելու մղելն է: Սա ամենադժվար երևույթն է` փոքրամասնությունների և զանգվածների այս արտահայտման ապահովումը․․․
20-րդ դարի սկզբին ռեֆորմիստական սոցիալիզմը զատվեց հեղափոխական սոցիալիզմից և հատկապես բոլշևիզմից։ Ֆրանսիայում խզումը եղավ Տուրի Համագումարում: «Սոցիալական դեմոկրատիա» կոչվածը (այլ երկրների մեծ մասում) ի վերջո հրաժարվեց մարքսիզմի տեսական միջուկից՝ կապված մնալով աշխատավորների հանրաճանաչ հիմքին, արհմիությունների վրա կենտրոնացած: Այս սոցիալ-դեմոկրատական ռեֆորմիզմը ստեղծեց Սոցիալական պետությունը, Բարեկեցության պետությունը, սոցիալական երաշխիքները։ Դա արվեց Ֆրանսիայում՝ Ազատագրման ընթացքում՝ դը Գոլի և այն ժամանակվա եռակողմ կոալիցիայի ժամանակ:
Մարքսիզմը լիովին սխալ չէր, բայց այն ստեղծեց ինքն իրեն որպես երկրային փրկության կրոն՝ զուգորդված անսահման քննադատական կասկածանքով: Ինչպես նկատեցիք, կոմունիստական երկրների նկատմամբ չափից դուրս ներողամտությունը զուգընթաց ընթացավ արևմտյան դեմոկրատիաների անվերապահ քննադատության հետ։ Բայց մարքսիզմն ազդել էր Արևմուտքի ոչ կոմունիստական էվոլյուցիայի վրա: Մարքսիզմն ուներ երկու տարբերակ, որոնք տարբերվում էին իր դրույթներից՝ կոմունիզմ և սոցիալ-դեմոկրատիա: Սոցիալ- դեմոկրատիան ոչ սուտ է, ոչ էլ ձախողում: Մարքսիզմը պահպանում է կրիտիկական արժեքը, բայց պայմանով, որ ճանաչի իր սխալները (տնտեսական, քաղաքական) և իր կրքերը (բռնություն, վրդովմունք): Սոցիալ դեմոկրատիան խուսափեց այս ավելորդություններից, և նրա սոցիալական ժառանգությունը պահպանվում է:
Սա կարելի է համարել սոցիալ-դեմոկրատիայի ձեռքբերում: Բայց ակնհայտ է՝ Ասիայից եկող ապրանքների կատաղի մրցակցության նոր պայմանները (շատ էժան ապրանքներ՝ գրեթե ստրկատիրական արտադրական պայմանների պատճառով) կասկածի տակ են դնում աշխատանքը, աշխատավարձը, սոցիալական երաշխիքները։
Չինաստանի ներկայիս իրավիճակը առաջացնում է «լիբերալիզմի» և «կապիտալիզմի» միջև բառապաշարի շփոթություն (ֆրանսիական): Չինաստանն այն երկիրն է, որը մնաց կոմունիստական և դարձավ կապիտալիստական։ Այն ազատական չէ ինտելեկտուալ և քաղաքական իմաստով, քանի որ անտեսում է իշխանությունների տարանջատումը և հավասարակշռությունը, օրենքի գերակայությունը, անկախ դատարանները, երաշխավորված անհատական հանրային ազատությունները։ Բայց ի՞նչ ենք մենք լսում ձախակողմյաններից և նույնիսկ աջակողմյաններից: Չինական օրինակը հակադրվում է «հակաազատական» անվամբ դիսկուրսին: Իրականում, Չինաստանը անսահմանորեն պակաս լիբերալ է, քան կապիտալիստական, և կան երկրներ, որոնք ժողովրդավարական ու լիբերալ են՝ չլինելով նույնչափ կապիտալիստական:
Մարքսիզմը լիովին սխալ չէր, բայց այն ստեղծեց ինքն իրեն որպես երկրային փրկության կրոն՝ զուգորդված անսահման քննադատական կասկածանքով: Ինչպես նկատեցիք, կոմունիստական երկրների նկատմամբ չափից դուրս ներողամտությունը զուգընթաց ընթացավ արևմտյան դեմոկրատիաների անվերապահ քննադատության հետ։ Բայց մարքսիզմն ազդել էր Արևմուտքի ոչ կոմունիստական էվոլյուցիայի վրա: Մարքսիզմն ուներ երկու տարբերակ, որոնք տարբերվում էին իր դրույթներից՝ կոմունիզմ և սոցիալ-դեմոկրատիա: Սոցիալ- դեմոկրատիան ոչ սուտ է, ոչ էլ ձախողում: Մարքսիզմը պահպանում է կրիտիկական արժեքը, բայց պայմանով, որ ճանաչի իր սխալները (տնտեսական, քաղաքական) և իր կրքերը (բռնություն, վրդովմունք): Սոցիալ դեմոկրատիան խուսափեց այս ավելորդություններից, և նրա սոցիալական ժառանգությունը պահպանվում է:
Սա կարելի է համարել սոցիալ-դեմոկրատիայի ձեռքբերում: Բայց ակնհայտ է՝ Ասիայից եկող ապրանքների կատաղի մրցակցության նոր պայմանները (շատ էժան ապրանքներ՝ գրեթե ստրկատիրական արտադրական պայմանների պատճառով) կասկածի տակ են դնում աշխատանքը, աշխատավարձը, սոցիալական երաշխիքները։
Չինաստանի ներկայիս իրավիճակը առաջացնում է «լիբերալիզմի» և «կապիտալիզմի» միջև բառապաշարի շփոթություն (ֆրանսիական): Չինաստանն այն երկիրն է, որը մնաց կոմունիստական և դարձավ կապիտալիստական։ Այն ազատական չէ ինտելեկտուալ և քաղաքական իմաստով, քանի որ անտեսում է իշխանությունների տարանջատումը և հավասարակշռությունը, օրենքի գերակայությունը, անկախ դատարանները, երաշխավորված անհատական հանրային ազատությունները։ Բայց ի՞նչ ենք մենք լսում ձախակողմյաններից և նույնիսկ աջակողմյաններից: Չինական օրինակը հակադրվում է «հակաազատական» անվամբ դիսկուրսին: Իրականում, Չինաստանը անսահմանորեն պակաս լիբերալ է, քան կապիտալիստական, և կան երկրներ, որոնք ժողովրդավարական ու լիբերալ են՝ չլինելով նույնչափ կապիտալիստական: